Classical equipments and uses in marathi : वैज्ञानिक साधने आपले काम सोपे करतात. वैज्ञानिक उपकरणे विज्ञानाचे कार्य करण्यासाठी सोयी किंवा सुलभता किंवा सुलभता प्रदान करतात. त्यांच्याशिवाय शक्य नसलेली वैज्ञानिक कामेही ते सहज करू शकतात. आजच्या या पोस्टमध्ये आपण शास्त्रीय उपकरणे व वापर (Classical equipments and uses in marathi) याविषयी माहिती जाणून घेणार आहोत.
शास्त्रीय उपकरणे व वापर (Classical equipments and uses in marathi)
| शास्त्रीय उपकरणे | संशोधक | वापर |
| स्टेथोस्कोप | रेने लेनेक | हृदयाची स्पंदने वा ठोके मोजण्याकरिता. |
| सेस्मोग्राफ | चांग हेंग | भूकंपाची तीव्रता व मूलस्थान यांची नोंद करण्याकरिता. |
| फोटोमीटर | दिमित्री लचिनोव्ह | प्रकाशाची तीव्रता मोजण्याकरिता. |
| हायग्रोमीटर | होरेस बेनेडिक्ट डी सॉसुर | हवेतील दमटपणा मोजणारे उपकरण. |
| अ‍ॅमीटर | फ्रेडरिक ड्रेक्सलर | विद्युत प्रवाह मोजणारे उपकरण. |
| अल्टीमीटर | रेव्ह. अलेक्झांडर ब्राइस | समुद्रसपाटीपासूनची उंची मोजण्यासाठी विमानात वापरतात. |
| अ‍ॅनिमोमीटर | लिओन बत्तीस्टा आल्बेर्ति | वाऱ्याचा वेग व दाब मोजण्यासाठी. |
| ऑडिओमीटर | ध्वनीची तीव्रता मोजण्यासाठी | |
| बॅरोमीटर | इव्हांजेलिस्टा तोर्रिचेली | हवेचा दाब मोजण्यासाठीचे उपकरण |
| बॅरोग्राफ | लुसीअन विडी | हवेचा दाब अखंडपणे मोजण्यासाठीचे उपकरण |
| मायक्रोस्कोप | झकारिया जॅन्सेन | सूक्ष्म वस्तू पाहण्यासाठीचे उपकरण. |
| लॅक्टोमीटर | लुई ह्युसनर | दुधाची सापेक्ष घनता मोजण्यासाठीचे उपकरण. |
| स्फिग्मोमॅनोमीटर | सॅम्युअल सिगफ्रीड कार्ल रिटर फॉन बाश | रक्तदाब मोजण्याचे साधन. |
स्टेथोस्कोप माहिती मराठी (Stethoscope information in marathi)
स्टेथोस्कोप हे एक साधन आहे जे रुग्णाच्या रक्ताभिसरणाची स्थिती तपासण्यासाठी वापरले जाते. याच्या मध्ये कानात घालायचा भाग, रबरी नळी, डबी हे भाग असतात. स्टेथोस्कोपचा शोध लागण्यापूर्वी छातीला कान लावून आवाज ऐकला जाई. याचा शोध डॉ.रेने लिनेक यांनी 1896 साली पॅरिस मध्ये लावला.त्यांनी कागदाची पुंगळी तयार करून ती रुग्णाच्या छातीला कान लावून आवाज ऐकला.
डॉक्टर म्हटले की डोळ्यासमोर येते ती पांढऱ्या एप्रनमधील गळ्यात स्टेथोस्कोप अडकवून फिरणारी व्यक्ती. स्टेथोस्कोप हा डॉक्टरचा एक अवयवच असतो जणू.
स्टेथो म्हणजे छाती आणि स्कोप म्हणजे चिकित्सा. पुढे त्याचा अपभ्रंश होऊन त्याला नुसतेच स्टेथो म्हणायला सुरुवात झाली. पुढे त्याच्या रूपात बदल होत जाऊन डॉ. लिटमन यांनी बनवलेला स्टेथो आजकाल वापरला जातो. साधारणपणे छाती आणि पोटातील आवाज ऐकण्यासाठी याचा उपयोग होतो. पुढे एक्स-रे, सोनोग्राफी, इको, सीटी आणि एम.आर.आय. इ. तपासण्या उपलब्ध होऊ लागल्या तसे स्टेथोचे महत्त्व कमी होत गेले. आता तर बऱ्याच वेळा स्टेथो हा डॉक्टरांचे व्हिझिटिंग कार्ड बनला आहे.
सेस्मोग्राफ माहिती मराठी (Seismograph information in marathi)
सिस्मोग्राफ हे एक साधन आहे जे भूकंपांबद्दल महत्वाची माहिती मोजते आणि दस्तऐवजीकरण करते. सिस्मोग्राफ इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक सेन्सर्ससह सुसज्ज आहेत जे जमिनीच्या हालचालींना विद्युत व्होल्टेजमध्ये अनुवादित करतात. भूकंपाची तीव्रता व मूलस्थान यांची नोंद करण्याकरिता हे वापरले जाते.
सिस्मोग्राफ शास्त्रज्ञांना भूकंप शोधण्यात आणि घटनेचे अनेक पैलू मोजण्यात मदत करते, जसे की:
- केव्हा भूकंप झाला?
- भूकंपाचा केंद्रबिंदू म्हणजे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील ते स्थान ज्याच्या खाली भूकंप झाला?
- पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखालील खोली ज्या ठिकाणी भूकंप झाला
- भूकंपाने सोडलेल्या ऊर्जेचे प्रमाण
फोटोमीटर माहिती मराठी (Photometer information in marathi)
फोटोमीटर, अल्ट्राव्हायोलेट ते इन्फ्रारेड आणि दृश्यमान स्पेक्ट्रमसह विद्युत चुंबकीय किरणोत्सर्गाची ताकद मोजणारे उपकरण आहे. अशी उपकरणे सामान्यतः ट्रान्सड्यूसर असतात जी विद्युत प्रवाहाचे यांत्रिक संकेतामध्ये रूपांतर करतात. सोप्या भाषेत सांगायचं झालं तर प्रकाशाची तीव्रता मोजण्याकरिता फोटोमीटर वापरला जातो.
फोटोमीटर हे प्रकाशाचे गुणधर्म मोजण्यासाठी वापरले जाणारे उपकरण आहे. इतर वैशिष्ट्यांपैकी, प्रकाश स्रोताची तेजस्वी तीव्रता, रंग, प्रकाशमय प्रवाह हे फोटोमीटर वापरून मोजले जाऊ शकतात. औषधापासून ते खगोल भौतिकशास्त्रापर्यंतच्या उद्योगांमध्ये फोटोमीटरचा वापर केला जातो. ब्राइटनेस, रंग आणि इतर प्रकाश वैशिष्ट्ये फोटोमीटर वापरून मोजली जाऊ शकतात. अल्कोहोल आणि ड्रग चाचणीमध्ये, लक्ष्यित औषधांची उपस्थिती शोधण्यासाठी चाचणी नमुन्यांची तुलना मानक मोजमाप करण्यासाठी फोटोमीटर वापरतात.
हायग्रोमीटर माहिती मराठी (Hygrometer information in marathi)
वातावरणातील आर्द्रता मोजण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या उपकरणाला हायग्रोमीटर म्हणतात. हायग्रोमीटर हा शब्द ग्रीक शब्द ‘हायग्रोस’ पासून तयार केला गेला आहे, ज्याचा अर्थ ओलसर किंवा ओला आहे.
उत्पादन उद्योग, रुग्णालये, संग्रहालये, कृषी क्षेत्रे, अन्न संरक्षण, हवामानशास्त्र इत्यादींमध्ये हे आवश्यक आहे. हायग्रोमीटर्सचा वापर फार्मास्युटिकल स्टोरेज आणि मॅन्युफॅक्चरिंग सिस्टममध्ये वारंवार केला जातो. बहुतेक फार्मास्युटिकल उत्पादने हायग्रोस्कोपिक आहेत; म्हणून, आर्द्रतेतील फरक त्यांच्या रासायनिक रचनांमध्ये बदल करू शकतो. AC सारखी इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे इलेक्ट्रिकल हायग्रोमीटरचा वापर करतात.
हायड्रोमीटर माहिती मराठी (Hydrometer information in marathi)
हायड्रोमिटर किंवा हायड्रोस्कोप हे असे उपकरण आहे जे दोन पातळ पदार्थांच्या सापेक्ष घनतेचे मोजमाप करते. ते विशेषत: द्रवचे विशिष्ट गुरुत्व मोजण्यासाठी मोजमाप करतात. विशिष्ट गुरुत्वाकर्षणाच्या व्यतिरिक्त, इतर स्केलचा वापर केला जाऊ शकतो.
हायड्रोमीटर वेगवेगळ्या उपयोगांसाठी कॅलिब्रेट केले जातात, जसे की दुधाची घनता (मलई) मोजण्यासाठी लॅक्टोमीटर, द्रवातील साखरेची घनता मोजण्यासाठी सॅकॅरोमीटर किंवा स्पिरिटमध्ये अल्कोहोलची उच्च पातळी मोजण्यासाठी अल्कोहोलमीटर.
हायड्रोफोन माहिती मराठी (Hydrophone information in marathi)
हायड्रोफोन हे एक वैज्ञानिक साधन आहे जे पाण्याखालील ध्वनी लहरींची गणना करण्यासाठी वापरले जाते. हा पाण्याखालील आवाज रेकॉर्ड करण्यासाठी किंवा ऐकण्यासाठी पाण्याखाली वापरण्यासाठी डिझाइन केलेला मायक्रोफोन आहे. बहुतेक हायड्रोफोन्स पिझोइलेक्ट्रिक ट्रान्सड्यूसरवर आधारित असतात जे ध्वनी लहरीसारख्या दाब बदलाच्या अधीन असताना विद्युत क्षमता निर्माण करतात.
अ‍ॅमीटर माहिती मराठी (Ammeter information in marathi)
अ‍ॅॅमीटर हे सर्किटमधील विद्युत प्रवाह मोजण्यासाठी वापरले जाणारे साधन आहे. अतिशय कमी प्रमाणात प्रवाह मोजण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या उपकरणांना “मिलीमीटर” किंवा “मायक्रोअ‍ॅमीटर” म्हणतात.
अ‍ॅॅमीटर उपकरणाचा वापर शाळेपासून उद्योगांपर्यंत केला जातो. इमारतीतील सर्किटचे दोष तपासण्यासाठी इलेक्ट्रिशियन वारंवार या उपकरणांचा वापर करतात. याचा वापर इमारतीतील विद्युत प्रवाह मोजण्यासाठी केला जातो जेणेकरून प्रवाह खूप कमी किंवा जास्त नसावा.
अल्टीमीटर माहिती मराठी (Altimeter information in marathi)
हे एक वैज्ञानिक साधन आहे. याचा उपयोग समुद्रसपाटीपासूनची उंची मोजण्यासाठी विमानात केला जातो. Altimeter ला हिंदीत Altitude म्हणतात. तापमान आणि स्थानिक हवेच्या दाबामुळे झालेल्या चुका दुरुस्त करून या उपकरणाद्वारे विमानाची उंची वगैरे ठरवता येते. यासह, लँडिंग बेसची उंची देखील निर्धारित केली जाऊ शकते.
अ‍ॅनिमोमीटर माहिती मराठी (Anemometer information in marathi)
अ‍ॅॅनिमोमीटर हे वाऱ्याचा वेग मोजण्यासाठी वापरले जाणारे एक साधन आहे, जे एक सामान्य हवामान स्टेशन साधन आहे किंवा कोणत्याही प्रकारच्या वर्तमान वायूची गणना करण्यासाठी वापरले जाते. हा शब्द ग्रीक शब्द anemos वरून आला आहे ज्याचा अर्थ वारा असा होतो.
वाऱ्याचा दाब मोजण्यासाठी, वाऱ्याचा प्रवाह मोजण्यासाठी आणि वाऱ्याची दिशा मोजण्यासाठी अ‍ॅनिमोमीटर चा वापर केला जातो. ड्रोन वापरकर्ते किंवा RC विमान वापरकर्ते त्यांच्या उपकरणांची चाचणी करण्यापूर्वी हवामानाची स्थिती तपासण्यासाठी याचा वापर करतात. लांब पल्ल्याच्या नेमबाज आणि वैमानिकांद्वारे देखील हे वापरले जाते.
ऑडिओमीटर माहिती मराठी (Audiometer information in marathi)
ऑडिओमीटर हे एक साधन आहे ज्याच्या मदतीने ध्वनीची तीव्रता मोजली जाते. ऑडिओमेट्री चाचणी ही एखाद्या व्यक्तीची ऐकण्याची क्षमता शोधण्यासाठी केली जाणारी श्रवण चाचणी आहे. ते आवाजाची तीव्रता ओळखते. वैद्यकीयदृष्ट्या याला शुद्ध टोन ऑडिओमेट्री म्हणतात.
बॅरोमीटर माहिती मराठी (Barometer information in marathi)
बॅरोमीटर हे वातावरणाचा दाब मोजण्यासाठी वापरले जाणारे साधन आहे. हवेचा दाब मोजण्यासाठी बॅरोमीटरमध्ये पाणी, हवा किंवा पारा वापरतात. बॅरोमीटरचा शोधकर्ता इव्हेंजेलिस्टा टॉरिसेली आहे.
जर बॅरोमीटर स्केल खूप वेगाने कमी होत असेल तर ते गडगडाटी वादळाची शक्यता व्यक्त करते आणि जर ते हळूहळू कमी झाले तर ते पावसाची शक्यता व्यक्त करते आणि जर बॅरोमीटर स्केल वाढले तर हवामान स्वच्छ राहील.
सूक्ष्मदर्शक माहिती मराठी (Microscopy information in marathi)
सूक्ष्मदर्शक हे डोळ्यांना प्रत्यक्ष न दिसणारी सूक्ष्म वस्तू पाहण्याचे उपकरण आहे.विज्ञानाच्या अनेक शोधांमध्ये सूक्ष्मदर्शकाने अतिशय महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. सूक्ष्मदर्शकाचा शोध ही एक मोठी उपलब्धी आहे.
मायक्रोस्कोप असे एक साधन आहे जे उघड्या डोळ्यांनी पाहण्यासारखे खूप लहान आहे. मायक्रोस्कोपी असे साधन वापरून छोट्या वस्तू आणि रचनांची तपासणी करण्याचे शास्त्र आहे. मायक्रोस्कोपिक म्हणजे सूक्ष्मदर्शकाद्वारे मदत केल्याशिवाय डोळ्यांसाठी अदृश्य.
लॅक्टोमीटर माहिती मराठी (Lactometer information in marathi)
लॅक्टोमीटर हा हायड्रोमीटरचा भाग आहे आणि त्याचा वापर गाईच्या दुधाची शुद्धता तपासण्यासाठी केला जातो. हे आर्किमिडीजच्या तत्त्वावर चालते. दुधाची सापेक्ष घनता मोजण्यासाठी वापरले जाणारे हे एक साधन आहे.
स्फिग्मोमॅनोमीटर माहिती मराठी (sphygmomanometer information in marathi)
स्फिग्मोमॅनोमीटर हे रक्तदाब मोजण्यासाठी वापरले जाणारे एक साधन आहे ज्याला रक्तदाब मीटर किंवा रक्तदाब मापक किंवा रक्तदाब मॉनिटर म्हणून देखील ओळखले जाते. स्फिग्मोमॅनोमीटर हा शब्द ग्रीक शब्द ‘स्फिग्मॉस’ वरून आला आहे ज्याचा अर्थ हृदयाचे ठोके किंवा नाडी आणि मॅनोमीटर म्हणजे दाब किंवा ताण मोजण्यासाठी वापरले जाणारे यंत्र. या उपकरणाचा शोध सॅम्युअल सिगफ्रीड कार्ल रिटर फॉन बाश यांनी 1881 मध्ये लावला होता. परंतु 1896 मध्ये, स्किपिओन रिवा-रोकीने स्फिग्मोमॅनोमीटरची सरलीकृत आवृत्ती सादर केली.
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)
स्टेथोस्कोप चा शोध कोणी लावला?
स्टेथोस्कोप चा शोध रेने लेनेक यांनी लावला.
सूक्ष्मदर्शकाचा शोध कोणी लावला?
झकारिया जॅन्सेन यांनी सूक्ष्मदर्शकाचा शोध लावला आहे.
संयुक्त सूक्ष्मदर्शकाचा उपयोग
साध्या विवर्धकाच्या भूमितीय वस्तुस्थितींमुळे त्याच्या वर्धनक्षमतेवर मर्यादा पडतात. यावर मात करण्यासाठी संयुक्त सूक्ष्मदर्शक वापरतात. या सूक्ष्मदर्शकातील प्रतिमा दोन भिंगांनी किंवा भिंगांच्या प्रणालींनी तयार होते.
बॅरोमीटर चा वापर काय मोजण्यासाठी केला जातो?
वातावरणाचा दाब मोजण्यासाठी बॅरोमीटर चा वापर केला जातो.
आर्द्रता मोजण्यासाठी कोणते उपकरण वापरले जाते?
हायग्रोमीटर हे उपकरण सापेक्ष आर्द्रता मोजण्यासाठी वापरले जाते.
उंची मोजण्यासाठी कोणते साधन वापरले जाते?
अल्टिमीटर हे एक साधन आहे जे विमानात उंची मोजण्यासाठी वापरले जाते.
वाऱ्याचा वेग मोजण्यासाठी कोणते उपकरण वापरतात?
अॅनेमोमीटर हे वाऱ्याचा वेग मोजण्यासाठी वापरतात.
हवेचा दाब मोजण्यासाठी कोणते उपकरण वापरले जाते?
हवेचा दाब मोजण्यासाठी बॅरोमीटर उपकरण वापरले जाते.
सारांश (Summary)
आजच्या या पोस्टमध्ये आपण शास्त्रीय उपकरणे व वापर (Classical equipments and uses in marathi) याविषयी माहिती जाणून घेतली. तुम्हाला ही माहिती कशी वाटली हे कमेंट मध्ये नक्की सांगा. जर तुम्हाला ही माहिती आवडली असेल तर तुमच्या मित्रांनाही नक्की शेअर करा.
